Życiorys

Emeryk August Hutten-Czapski urodził się 21 sierpnia 1897 w Stańkowie na Białorusi. Był synem ziemianina z Mińszczyzny, prezydenta miasta Mińska Litewskiego, Karola Czapskiego i Marii Leontyny z Pusłowskich a jego dziadkiem był wielki kolekcjoner Emeryk Hutten-Czapski, który stworzył kolekcję monet ruskich i polskich, medali i orderów, banknotów, grafik rosyjskich i polskich, militariów, szkła, tkanin, obrazów i starodruków. Po śmierci ojca rodzina stworzyła dla kolekcji Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego w Krakowie, w r. 1903 przekazała zbiory miastu (obecnie: część Muzeum Narodowego w Krakowie). Jego pięciotomowa praca o polskich monetach ma do dziś podstawową wartość źródłową.


W wieku siedmiu lat Emeryk August utracił ojca. Nauki pobierał w internacie Benedyktynów w Ettal w Bawarii i szkole prawa w Petersburgu. W czasie wojny bolszewickiej lat 1919-1921 pracował w Misji Żywnościowej im. Hoovera, potem jako delegat Zarządu Terenów Przyfrontowych i Etapowych przy Dowództwie 4 Armii generała Skierskiego. Traktat ryski (1921) przyniósł utratę większości rodzinnych majątków, które znalazły się na terenie sowieckiej Białorusi i Czapski (w 1922 adoptowany przez bezdzietnego Bogdana Czapskiego) wstąpił do polskiej służby państwowej, działając także w prywatnych organizacjach.

W okresie II Rzeczypospolitej

W latach 1918-19 był sekretarzem Związku Polaków z Kresów Białoruskich, finansował organizację szkolnictwa polskiego w powiecie mińskim i I Korpus Polski na Wschodzie. W 1919 roku Emeryk August Hutten-Czapski pracował w Misji Żywnościowej Herberta Hoovera, a w czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku organizował ochotnicze oddziały kresowe.

Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej został starostą w Stołpcach, miasta leżącego niedaleko Mińska. Tam podjął szereg działań zakładając między innymi Towarzystwo Rolnicze i oddział Polskiego Czerwonego Krzyża. Piastował szereg funkcji min prezesa powiatowego oddziału Związku Ziemian w Słonimiu, członka Rady Naczelnej Organizacji Ziemiańskich, przewodniczącego Rady Opiekuńczej Państwowej Średniej Szkoły Rolniczo-Leśnej w Żyrowicach. Był też prezesem słonimskiego oddziału Towarzystwa Organizacji i Kółek Rolniczych i radcy Izby Rolniczej w Wilnie. Od 1932 Kawaler Maltański. Prezes Rady Naczelnej Polskiego Tow. Leśnego i czł. ZG Tow. Oświaty Zawodowej, członek Państwowej Rady Oświaty Zawodowej przy MWRiOP. Prezes Tow. Polsko-Węgierskiego, założyciel Tow. Polsko-Egipskiego, doprowadził do uruchomienia lektoratu języka arabskiego na UW. Poseł z województwa nowogródzkiego na Sejm III i IV kadencji (wybierany w wyborach w 1930 i 1935), gdzie pracował w komisjach budżetowej, oświatowej i spraw zagranicznych i jako prezes sejmowo-senackiej komisji leśnej (podczas III kadencji reprezentował Bezpartyjny Blok Wspierania Reform, a podczas IV kadencji początkowo Koło Rolników Sejmu i Senatu, a od 1937 Koło Emigracyjno-Kolonialne).

Podczas II wojny światowej:

Na początku II wojny światowej przedostał się na zachód do Francji. Pracował w agendach rządu RP w Angers, następnie w latach 1940-1943 jako delegat Polskiego Czerwonego Krzyża. Sprawował także funkcję delegata Generalnej Dyrekcji Biur Polskich we Francji na teren francuskiej Afryki Północnej. Organizował pomoc dla żołnierzy polskich w Afryce Północnej.

Następnie zostaje ministrem pełnomocnym w Algierze gdzie organizuje polską służbę konsularną. W roku 1943 Emeryk August Hutten-Czapski zostaje przeniesiony do Londynu, gdzie pracował w ministerstwie spraw zagranicznych, a od listopada 1944 pełni funkcję doradcy Polskiej Misji Wojskowej przy Naczelnym Dowództwie Sojuszniczych Sił Ekspedycyjnych (SHAEF). Po Sojuszniczych Sił Ekspedycyjnych Emeryk August Hutten-Czapski został delegatem II Korpusu Polskiego gen. dyw. Władysława Andersa do Allied High Commision w Rzymie.

Po zakończeniu wojny nasz bohater brał udział w wizytowaniu byłych obozów koncentracyjnych w Dachau, Gusen, Mauthausen.

Bardzo ciekawym epizodem w historii wojennej Emeryka Augusta Hutten-Czapskiego było odnalezienie w Norymberdze ołtarzu Wita Stwosza, który został wywieziony przez okupantów z Kościoła Mariackiego w Krakowie. O czym pisał dr Karol Estreicher, który przez całą wojnę zajmował się sprawą odnalezienia dzieł skradzionych przez Niemców a w szczególności właśnie Ołtarza Wita Stwosza.

Po wojnie pozostał na emigracji, we Włoszech gdzie angażuje się w odbudowę na emigracji polskiego Związku Kawalerów Maltańskich. W latach 1946-1975 był prezydentem tej instytucji, a następnie - ku satysfakcji wszystkich zainteresowanych - został jej prezydentem honorowym. To Hutten-Czapski zainicjował utworzenie i zorganizował hospicjum związku w Rzymie, gdzie znalazło wsparcie wielu naukowców z Polski.

Emeryk August interesował się kolekcjonerstwem z czego najbardziej zajmowały go numizmaty, które stanowią dzisiaj podstawę wspaniałych zbiorów numizmatycznych Muzeum Narodowego w Krakowie. Jego zainteresowanie było też ukierunkowane w stronę kartografii, zwłaszcza kolekcjonowania map dawnej Rzeczypospolitej oraz widoków miast polskich, które następnie - jeszcze za jego życia - zostały przekazane do zbiorów narodowych. W 1968 wybrany został na prezesa Fundacji Rzymskiej im. Janiny Umiastowskiej, funkcję tę pełnił do końca życia. W 1972 roku zainicjował we Włoszech zbiórkę funduszy na odbudowę Zamku Królewskiego w Warszawie, był również inicjatorem utworzenia cmentarza polskiego na Prima Porta w Rzymie.

Za swoja działalność Emeryk August Hutten-Czapski został odznaczony min. Złotym Krzyżem Zasługi, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Walecznych - który otrzymał w czasie II wojny światowej, uczestnicząc w walkach II Pułku Pancernego 1 Polskiej Dywizji Pancernej, dowodzonej przez generała Stanisława Maczka. Jak pisze jego sekretarz z czasów powojennych Adam Broż we Wspomnieniach Sekretarza "Otóż, już pod koniec wojny czołgi polskie - w jednym z nich znajdował się opowiadający - nacierały na niemiecki punkt oporu. W pewnym momencie z obydwu stron zaprzestano strzelaniny i nastąpiły chwile pełne napięcia i niepewności. Wtedy to Czapski wyszedł z czołgu i podszedł do umocnień niemieckich i swoją doskonałą niemczyzną zażądał kapitulacji"., Został też odznaczony watykańskim Krzyżem Wielkim Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego, orderami Wielki Oficer Orderu Korony Włoch, Wielki Oficer Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej, Oficer Orderu Kolonialnego Gwiazdy Włoch.

Chory na astmę i bronchit, kilka ostatnich miesięcy życia spędził w jednej z rzymskich klinik, zmarł w Rzymie.

Źródła :

https://zakonmaltanski.pl/emeryk-august-wojciech-hutten-czapski-herbu-leliwa/

https://pl.wikipedia.org/wiki/Emeryk_August_Hutten-Czapski

https://www.sejm-wielki.pl/b/psb.3542.5

https://bs.sejm.gov.pl/F?func=find-b&request=000000573&find_code=SYS&local_base=ARS10

Adam Broż, Emeryk Hutten Czapski, Jr (Wspomnienia Sekretarza), Polska Akademia Umiejętności, Tom XIII, Prace Komisji Historii Nauki PAU, Rzym 2014

https://www.ogrodywspomnien.pl/index/showd/102954,_plk_WP_II_RP_Emeryk_August_Wojciech_hr.%2CHutten_Czapski.html

https://www.dzielautracone.gov.pl/artykuly/132-wojenne-losy-oltarza-wita-stwosza-amerykanski-epizod

https://bazhum.muzhp.pl/media//files/Dzieje_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_/Dzieje_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_-r1999-t31-n3/Dzieje_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_-r1999-t31-n3-s101-112/Dzieje_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_-r1999-t31-n3-s101-112.pdf

https://www.eduteka.pl/doc/shaef-supreme-headquarters-allied-expeditionary-force-naczelne-dowodztwo-alianckich-sil-ekspedycyjnych

https://www.czapscy.org.pl/emeryk-hutten-czapski-jr/

https://magazyn.o.pl/2015/lechoslaw-lamenski-portrety-artystow-w-grafice-akcent/#/

Portret Emeryka Hutten-Czapskiego jr., rysunek piórkiem autorstwa Józefa Czapskiego, stryjecznego brata Emeryka.

https://www.czapscy.org.pl/emeryk-hutten-czapski-jr/